ਵਤਨ ਵਾਪਸੀ :---

ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਕੀ… :: ਲੇਖਕ : ਅਸਗ਼ਰ ਵਜਾਹਤ

ਅਨੁਵਾਦ : ਮਹਿੰਦਰ ਬੇਦੀ, ਜੈਤੋ

ਵਾਘਾ ਬਾਰਡਰ ਉੱਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ 'ਦੋਸਤਾਨਾ ਕਿਸਮ' ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਸਟਮ ਤੇ ਇਮੀਂਗਰੇਸ਼ਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਕੁਲੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਰਹਦ ਪਾਰ ਕੀਤੀ ਤੇ ਸਮਾਨ ਇੰਡੀਅਨ ਕੁਲੀ ਨੇ ਚੁੱਕ ਲਿਆ। ਦੋਵਾਂ ਕੁਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਦੀ ਇਕ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਨਾਲ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ—ਦੋਵੇਂ ਕੁਲੀ ਸਨ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਇਕ ਹੋਟਲ ਦੇ ਰਿਸੈਪਸ਼ਨ 'ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿੱਥੋਂ ਆ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਦੱਸਿਆ, ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ। ਰਿਸੈਪਸ਼ਨ 'ਤੇ ਬੈਠੇ ਸਰਦਾਰ ਦੇ ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੇ ਝੱਖੜ ਝੁੱਲਣ ਲੱਗੇ।
“ਪਾਸਪੋਰਟ ਕਿੱਥੋਂ ਦਾ ਏ?” ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਇੰਡੀਅਨ ਏਂ।” ਮੈਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।
ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੇ ਆਸਾਰ ਗ਼ਾਇਬ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਕਿਹਾ, “ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਮਨ੍ਹਾਂ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ।”
“ਮਤਬਲ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪਾਸਪੋਰਟ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਤੁਸਾਂ ਕਮਰਾ ਨਹੀ ਸੀ ਦੇਣਾ?”
“ਹਾਂ-ਜੀ”
“ਪਰ ਕਿਉਂ? ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪਾਸਪੋਰਟ ਉੱਤੇ ਕਰੜੀ ਪੁੱਛਗਿੱਛ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀਜ਼ਾ ਲੱਗਦਾ ਏ, ਮਤਲਬ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਆਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦੇਂਦੀ ਏ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਕਮਰਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦੇਂਦੀ?”
“ਦੇਖੋ ਜੀ...ਇੰਜ ਏ...ਕਾਨੂੰਨ ਇਹ ਜੇ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਠਹਿਰਦਾ ਏ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਪਾਸਪੋਰਟ ਵੀਜ਼ੇ ਦੀ ਕਾਪੀ 'ਉਹਨਾਂ' ਨੂੰ ਭੇਜ ਦੇਂਦੇ ਵਾਂ। ਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ 'ਚ 'ਉਹ' ਸਾਨੂੰ ਬੜਾ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਜੇ। ਕਿੱਥੇ ਗਿਆ ਸੀ? ਕਿਸਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਸੀ? ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਣ ਕੌਣ ਆਇਆ ਸੀ?...ਕਿੰਨੇ ਵਜੇ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ? ਕਦੋਂ ਵਾਪਸ ਆਇਆ...?” ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਦੱਸਣ ਲੱਗੇ।
ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਨੇ ਇਹ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਟਲਾਂ 'ਚ ਕਮਰੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ। ਫੇਰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਕਿ ਵਾਘਾ ਬਾਰਡਰ ਕਰਾਸ ਕਰਕੇ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਹੱਦ ਵਿਚ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਇਕ ਵੱਡਾ ਸਾਰਾ ਬੋਰਡ ਲੱਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ—'ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵਿਚ ਤੁਹਾਡਾ ਸਵਾਗਤ ਹੈ।'
ਹੋਟਲ ਵਿਚ ਸਾਮਾਨ ਰੱਖ ਕੇ, ਨਹਾਅ-ਧੋ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆਇਆ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਦੁਪਹਿਰ, ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਦੁਪਹਿਰ ਵਰਗੀ ਸੀ। ਫ਼ਰਕ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਲਾਹੌਰ ਜਿੰਨਾ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ। ਪਰ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਉਸਨੂੰ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰੀ ਦੇਖੇ ਨੇ। ਇਸ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਭੀਸ਼ਮ ਸਾਹਨੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ—'ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਗਿਆ'।
ਮੈਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੰਦੂਰੀ ਪਰੌਂਠਾ ਤੇ ਛੋਲੇ ਖਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਇਸ ਵੇਲੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਕਿਸੇ ਏਅਰਕੰਡੀਸ਼ਨ ਰੇਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠਣ ਦਾ ਮੂਡ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਨੇੜੇ ਹੀ ਇਕ ਫੈਂਸੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹੋਟਲ ਤੇ ਰੇਸਤਰਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਬੈਠਾ। ਦੂਜੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਦੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਦੀਆਂ ਖਿੜਕੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰਲਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਕੁਝ ਸੁੰਦਰ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅੰਦਰ ਏ.ਸੀ. ਨੇ ਮਾਹੌਲ ਕਾਫੀ ਖ਼ੁਸ਼ਗਵਾਰ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। 'ਬਾਰ' ਵਿਚ ਸੰਨਾਟਾ ਸੀ। ਦੁਪਹਿਰ 'ਮੈਕਸ਼ਾਂ' (ਪੀਣ ਵਾਲਿਆਂ) ਲਈ ਮੁਨਾਸਿਬ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਕੁਝ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਡੇਢ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਇਸ ਸਫ਼ਰ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਕੇ ਪਰਤ ਆਇਆ ਹਾਂ—ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਤੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ।
ਮੈਂ ਇਕ ਇਸਲਾਮੀ ਮੁਲਕ ਦੇਖ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਾਂ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਵਾਪਸ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਖ਼ਰਾਬੀਆਂ ਹੋਣ ਪਰ ਮੈਂ ਇਸ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵਿਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ 'ਹਿੰਦੂ' ਜਾਂ 'ਈਸਾਈ' ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਕਾਦਯਾਨੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ...ਮੈਂ ਜੋ ਹਾਂ, ਉਹ ਹਾਂ...ਮੈਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਕਰੇ ਕੋਈ ਡਰ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਕਰਕੇ ਕੋਈ ਭੈ ਹੈ...ਮੈਂ ਇਕ ਲੰਮਾ ਸਾਹ ਖਿੱਚਿਆ ਤੇ ਸੋਫੇ ਦੀ ਢੋਅ ਨਾਲ ਟਿਕ ਗਿਆ...।
--- --- ---
* ਜੇ. 1/04, ਪਾਸ਼ਰਵਨਾਥ ਪ੍ਰੇਸਟੀਜ, ਸੈਕਟਰ 93-ਏ, ਨੋਏਡਾ-201304.
ਮੋਬਾਇਲ : 098181-49015.
** ਬੇਦੀ ਡੈਂਟਲ ਹੈਲਥ ਸੈਂਟਰ, ਬਾਜਾ ਰੋਡ, ਜੈਤੋ-151202. (ਪੰਜਾਬ)
ਮੋਬਾਇਲ ਨੰ : 094177-30600.